رَمَضان یا رَمَضان‌ُ المُبارَک نام نهمین ماه سال قمری که روزه در آن بر مسلمانان واجب است. بنا بر برخی آیات، قرآن در این ماه و در شب قدر نازل شده است. این ماه تنها ماهی است که نام آن به صراحت در قرآن کریم آمده و گرامی داشته شده است.
این ماه، نزد مسلمانان احترام و جایگاه ویژه‌ای دارد. از مهمترین عبادت‌های این ماه، تلاوت قرآن، اِحیای شبهای قدر (شب زنده‌داری)، دعا و استغفار، افطاری‌دادن و کمک به نیازمندان است.
حضرت علی(ع)، نخستین امام شیعیان در بیست و یکم ماه رمضان به شهادت رسیده است.
نام رمضان
کلمه «رَمَضان»، مصدر از ماده «رمض» به معنای شدت گرما، ریگ سوزان و سوختن پا از گرمای زمین به کار رفته است.[۱] برخی لغت‌شناسان برآن‌اند که علت نامگذاری آن ماه خاص به رمضان، شدت گرمای فصلی است که ماه در آن قرار داشته است و این نامگذاری ارتباطی با تکلیف روزه ندارد و رمضان پیش از اسلام نیز نام این ماه بوده است.[۲]
طبق روایتی از پیامبر(ص) که در منابع غیر حدیثی آمده است، رمضان، یکی از اسماء الهی است و برای اشاره به ماه رمضان، باید از عبارت ماه رمضان استفاده شود. [۳][یادداشت ۱]
ماه رمضان در قرآن
واژه رمضان یک بار در قرآن ذکر شده[۴] و تنها ماهی است که نام آن در قرآن آمده است. شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَینَاتٍ مِّنَ الْهُدَیٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ ۖ… (ترجمه: ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [کتابی] که مردم را راهبر، و [متضمّن] دلایل آشکار هدایت، و [میزان] تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن،] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد]…)[ بقره–۱۸۵]
ماه رمضان در روایات
پیامبر اکرم(ص) در خطبه شعبانیه فضایلی را برای این ماه بر شمردند از جمله این که مردم در آن ماه به مهمانی خدا دعوت شده‌اند. شب قدر در این ماه و بهتر از هزار ماه است. احیا و نمازگزاردن در یک شب از شبهای آن برابر با نماز هفتاد شب در ماه‌های دیگر است. ماه صبر است و پاداش صبر بهشت خداست. ماه همدردی است. ماهی است که روزی بندگان مؤمن افزون می‌شود. پاداش آنکه در این ماه مؤمنی را افطار دهد، برابر با آزادکردن بنده است.[۵] هم چنین ایشان، این ماه را ماهی می دانند که اگر ارزش آن شناخته شود انسان آرزو می‌کند تمام سال رمضان باشد؛[یادداشت ۲] طبق سخن پیامبر(ص)، ماه رمضان،ماه بسته‌شدن درهای جهنم، ماه گشوده‌شدن درهای بهشت و ماه به زنجیر کشیده شدن شیاطین است.[یادداشت ۳]
علاوه بر سخنان پیامبر(ص)، در روایات متعددی از معصومین(ع)، فضایل بسیاری برای این ماه نقل شده است. برخی از این اوصاف عبارت‌اند از:
- ماه مغفرتی که اگر بنده‌ای در آن بخشیده نشود امیدی به آمرزش او در سایر ماه‌ها نیست؛[یادداشت ۴]
- ماه نزول کتاب‌های آسمانی[یادداشت ۵]
- ماه خدا[یادداشت ۶]
- ماه رحمت و بخشایش الهی[یادداشت ۷]
- ماه سوختن گناهان[یادداشت ۸]
- ماه گشوده شدن درهای آسمان[یادداشت ۹]
- ماه مضاعف شدن پاداش‌ها
- بهار قرآن[یادداشت ۱۱]
بر اساس حدیثی از امام صادق(ع)، خوش اخلاقی در این ماه باعث ثبات قدم شخص بر روی پل صراط خواهد شد.[یادداشت ۱۲]
وقوع صیحه آسمانی در این ماه
در روایات آمده است «صیحه آسمانی» -که یکی از علائم حتمی ظهور امام زمان(عج) است- در این ماه اتفاق خواهد افتاد. برخی از روایات از کسوف خورشید در روز سیزدهم یا چهاردهم ماه رمضان و خسوف ماه در بیست و پنجم همان ماه به صورتی غیر منتظره خبر می‌دهد.
ماه نزول کتاب‌های آسمانی
بر اساس برخی روایات، قرآن کریم، انجیل، تورات، صُحُف و زبور در این ماه نازل شده‌اند.
تعیین آغاز و پایان ماه رمضان
اول ماه رمضان و اول ماه شوال با یکی از راه‌های زیر ثابت می‌شود:
- خود شخص٬ هلال اول ماه را ببیند.
- یقین پیدا کردن از گفته عده‌ای.
- شهادت دو مرد عادل که گفته آنها با یکدیگر در تعارض نباشد.
- سی روز از اول ماه قبل گذشته باشد.
- حُکم حاکم شرع (نظر برخی مراجع تقلید)
برخی راه‌های غیر مشهور هم عبارتند از: ضخامت هلال ماه، دیدن هلال قبل از ظهر و اینکه ماه در شب سیزدهم به شکل کامل دیده شود.[۶]
از جمله امور مستحب در آغاز ماه رمضان، استهلال(تلاش برای دیدن هلال ماه) است.[۷]
برخی احادیث، ماه رمضان را همیشه سی روزه دانسته[۸] و گروهی از فقهای قدیم بدان قائل بودند[۹] اما در مقابل، بعضی روایات بیان می‌کند که ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها در نوسان است؛ می‌تواند ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد.[۱۰] بیشتر فقها قائل به این دیدگاه‌اند.[۱۱]
اعمال ماه رمضان
ماه رمضان مهمترین ماه عبادت مسلمانان است و در روایات، اعمال و عبادت‌های مختلفی برای این ماه نقل شده است. برخی از این اعمال مشترک‌اند و برای تمام روزهای ماه رمضان توصیه شده‌اند و برخی نیز اختصاص به روزهایی خاص دارند. تلاوت قرآن، شب‌زنده‌داری، نماز‌خواندن در شبهای این ماه، صدقه‌دادن، اعتکاف در ده روز آخر و … از اعمال این ماه شمرده شده است.
- ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ذیل رمض؛ زبیدی، تاج العروس، ذیل رمض؛
- مصطفوی، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، ج۴، ص۲۴۳
- مسعودی، مروج، ج۲، ص ۳۴۷؛ مرزوقی اصفهانی، الازمنه و الامکنه، ج۱، ص ۲۷۸
- بقره، آیه ۱۸۵
- صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج۱، حدیث ۵۳.
- مقاله استهلال و نظرات فقهی پیرامون آن، مجله ره توشه، شماره ۱۰۲، شهریور ۱۳۹۰
- علامه حلی، تذکره العلماء، ج۶، ص ۱۲۰
- وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۸-۲۷۴
- الإقبال، ج۱، ص۳۳-۳۵
- وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۱-۲۶۸
- الحدائق الناضره، ج۱۳، ص۲۷۰-۲۷۱؛ مصباح الهدی، ج۸، ص۳۸۴
- ویکی شیعه
ثبت دیدگاه