پرسش:
فلسفه خواندن سوره حمد و توحید برای مردگان چیست؟
پاسخ:
نخست توجه به این نکته لازم است که ما فلسفه خیلی از احکام را نمی‌دانیم و تنها بخشی از احکام که فلسفه آن در روایات بیان شده، برای ما روشن است، اما در مورد پرسش، آن چه به نظر می‌رسد آن است که در اسلام فراوان سفارش شده که به یاد مردگان باشید و به نیّت آن‌ها کارهای خیر انجام دهید، زیرا آن‌ها به شدت نیازمند هستند که از طرف دیگران، هدیه‌ای به ایشان فرستاده شود. در عالم خواب، بعضی اموات، به این مطلب اشاره کرده‌اند که شما زنده‌ها، اگر استخوانی که جلو حیوانی می‌اندازید، ثواب آن را برای ما نیت کنید، خداوند به ما پاداش و اجر خواهد داد.
امّا فلسفه این که برای اموات، سوره حمد و توحید قرائت می‌شود، دو جهت دارد: ۱ـ در احادیث نقل شده از امامان معصوم: برای قرائت این دو سوره، اجر و ثواب فراوانی بیان شده است. رسول اکرم(ص) در این باره می‌فرماید: «هر مسلمانی سوره حمد را بخواند، پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده و گویی به هر فردی از مردان و زنان مؤمن هدیه‌ای فرستاده است». در روایت دیگری آمده است: «گویا همه قرآن را خوانده است.» (۱)
و نیز پیامبر اکرم(ص) به جابر فرمود: «آیا به تو تعلیم ندهم افضل سوره‌ای که در قرآن نازل شده؟ عرض کرد: آری! پدر و مادرم به فدایت باد به من تعلیم فرما، پیامبر سوره حمد که ام الکتاب است را به او آموخت، سپس اضافه فرمود: این سوره شفای هر دردی است، مگر مرگ.» (۲)
در مورد سوره توحید نیز، روایات فراوانی از امامان معصوم: وارد شده، که قرائت آن، ثواب یک سوم قرائت قرآن را دارد. رسول خدا در این‌باره می‌فرماید: «کسی که قُل هو الله را یک بار بخواند، گویا یک سوم قرآن را قرائت کرده و اگر دو مرتبه بخواند، گویا دو سوم قرآن را خوانده و اگر سه مرتبه بخواند، مانند این است که همه قرآن را قرائت کرده.» (۳)
هم چنین آن حضرت در روایت دیگر می‌فرماید: «کسی که به قبرستان عبور کند و یازده مرتبه قل هو الله، بخواند و ثواب آن را برای مردگان هدیه کند، به عدد مردگانی که در آن جا مدفون هستند، خدا به او اجر می‌دهد» (۴) بنابراین، با توجّه به اجر و پاداش فراوانی که برای قرائت این دو سوره بیان شده، بیش‌تر برای مردگان نیز این دو سوره قرائت می‌شود. هم چنین:
1. سوره حمد و توحید، از جمله سوره‌هایی است که همه مردم به قرائت آن آشنا هستند، چون هر مسلمانی در نمازهای روزانه، این دو سوره را قرائت می‌کند، بنابراین، در مجالس ختم، وقتی بخواهند برای مرده‌ای، قرآن قرائت کنند، می‌گویند فاتحه‌ای قرائت کنید; بدیهی است که افراد کمی به بقیه سوره‌های قرآن آشنا هستند.
2. ممکن است فلسفه قرائت این دو سوره برای مردگان، به علت عظمت این دو سوره در بین بقیه سوره‌های قرآن باشد. رسول اکرم(ص) درباره سوره حمد می‌فرماید: «قسم به کسی که جان من به دست او است، خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور و نه حتی در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است و این ام الکتاب است». این سوره فهرستی از مجموع محتوای قرآن است که بخشی از آن توحید و شناخت صفات خدا و بخشی دیگر درباره معاد و رستاخیز و قسمتی دیگر در مورد هدایت و گمراهی که جدا کننده مؤمنان و کافران است سخن می‌گوید.(۵)
باید توجه داشت که قرائت قرآن برای مردگان، ضمن این که اجر فراوانی برای مرده دارد و دری از رحمت به روی او گشوده می‌شود، مهم‌تر از آن اثری است که برای خواننده می‌تواند داشته باشد، که از خواندن آن درس زندگی بیاموزد./ح
—
پی نوشت ها:
۱. مجمع البیان، شیخ طبرسی; ج ۱، نشر دار الفکر.
2. همان.
3. تفسیر نور الثقلین، الحویزی، ج ۵، نشر دار الکتب الاسلامیه، ص ۷۰۲.
4. همان.
5. تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج ۱، نشر دار الکتب الاسلامیه، ص ۳.
ثبت دیدگاه