و فاتحه سوره حمد و امّ الکتاب است؛ به تحقیق شرافت داده خداوند در ذکر. هم اجمالا فرمود و هم تفصیلا ذکر نموده فى قوله تعالى: وَ لَقَدْ آتَیْنٰاکَ سَبْعاً مِنَ اَلْمَثٰانِی وَ اَلْقُرْآنَ اَلْعَظِیمَ ۱. و این نیست مگر از جهت شرافت، و این مثل قول خداوند تعالى است در آیه حٰافِظُوا عَلَى اَلصَّلَوٰاتِ وَ اَلصَّلاٰهِ اَلْوُسْطىٰ ۲. صلوه وسطى را اجمالا داخل در صلوات نموده و تفضیلا جدا ذکر فرموده [است]از جهت اجلال و شرافت. و ظاهرا صلوه وسطى نماز مغرب است و در وقت اداى نماز مغرب درهاى آسمان‌ها گشوده مى‌شود و واجب است تعجیل نمودن؛ چنانکه فرموده‌اند: «عجّلوا بالمغرب» ۳و باطنا مراد، حضرت فاطمه (سلام اللّه علیها) است؛ ۴به جهت آنکه فى الحقیقه نماز پنجگانه، خمسۀ طیّبه علیهم السّلام‌اند. حال بعضى نمى‌فهمند و مى‌گویند مقصود نماز است و حال آنکه نماز نیست. پس مراد از ظهر، رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله است، و از این جهت ظاهر شد نور، و فرمود: «اوّل ما خلق اللّه نوری و اوّل ما خلق اللّه اللوح و اوّل ما خلق اللّه القلم» . پس عقل، نور محمد صلّى اللّه علیه و آله است و لوح و قلم، على علیه السّلام و فاطمه علیها السّلام است.

و به سوى این مطلب اشاره است قوله تعالى: ن وَ اَلْقَلَمِ وَ مٰا یَسْطُرُونَ ۵. و نماز عصر، امیر المؤمنین علیه السّلام است و نماز مغرب، فاطمه علیها السّلام است؛ امر نمود خداوند مردمان را به محافظت حبّ او و حبّ اولاد او، پس کوچک شمردند مردم قدر او را و تحقیر نمودند بزرگى امر او را، چون آفتاب پیغمبرى غروب نمود. و دوستى آن بزرگوار فرض است و تمام فرض است و قبول فرض است؛ یعنى نماز واجبى به

۱) . سورۀ حجر، آیۀ ۸۷.
2) . سورۀ بقره، آیۀ ۲۳۸.
3) . نصب الرایه، ج ۱، ص ۳۴۸.
4) . الفقیه، ج ۱، ص ۴۵۴؛ التهذیب، ج ۲، ص ۱۱۳؛ علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۲۴.
5) . سورۀ قلم، آیۀ ۱.
78محبت آن بزرگوار قبول مى‌شود به جهت آنکه حضرت رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله حصر نموده رضاى خدا را در رضاى آن بزرگوار و فرموده: «و اللّه یا فاطمه لا یرضى اللّه حتّى ترضی و لا أرضى حتّى ترضی» ۱؛ یعنى قسمت به خدا، راضى نمى‌شود خداوند از کسى مگر تو راضى شوى، و من راضى نمى‌شوم الاّ آنکه تو راضى شوى.

و معنى این رمز این است که فاطمه علیها السّلام چشمه اسرار و آفتاب عصمت و محلّ قرار حکمت پروردگار است و به جهت اینکه اوست جگرگوشه احمدى و اوست جبلّیه علىّ ولىّ، و معدن سرّ الهى، کسى را که غضب کند به او مادر ابرار، پس هرآینه مغضوب است در نزد پیغمبر و حیدر، و کسى را که محمد و على علیهما السّلام بر او غضب نمایند او اشقى از هر شقى است.

و نماز عشاء مراد حضرت امام حسن علیه السّلام است؛ از جهت آنکه نور نبوت و امامت از آن بزرگوار پوشیده و حجاب شد. و مراد از نماز صبح امام حسین علیه السّلام است که او بذل جان و مال خود را در مرضات اللّه بذل نمود تا آنکه نور حق خارج گردید از ظلمات باطله، اگر این مطلب نبود هرآینه ظلمت و تاریکى بود الى یوم القیامه.

۱) . الصراط المستقیم، ج ۲، ص ۹۳.
ترجمه مشارق انوار الیقین فی حقائق اسرار امیر المومنین علیه السلام
فصل ۱۶ جایگاه سورۀ حمد و حقیقت نمازها