نام مبارک امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هم نام پیامبر اکرم و کنیه ایشان هم کنیه پیامبر (ابوالقاسم) و ملقب به مهدی آل محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌باشد. ولی از خطاب قرار دادن ایشان با نام اصلی تا قبل از ظهور مبارکشان نهی شده است.
وجود مقدس ایشان دارای القاب فراوان می‌باشد که اباصالح، قائم آل محمد، مهدی آل محمد، حجه الله، ولی الله، بقیه الله، امام منتظَر، صاحب الزمان و امام زمان از مشهورترین آن‌هاست.
مهدی، لقب مشهور امام زمان (علیه‌السلام) است.
مهدی
یکی از مشهورترین القاب قائم آل‌ محمد (ص)، مهدی است. مهدی اسم مفعول و به معنای ره‌یافته است.
مهدویت نیز از همین ریشه است.
مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) مشهورترین نام آن حضرت نزد شیعه و سنی است. البته گاهی نیز در معنای فاعلی، به معنای هدایت‌کننده به کار می‌رود.
←← حدیثی از امام صادق
محمد بن عجلان از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده است: … و قائم را ازآن‌رو مهدی گفته‌اند که مردم را به آیینی که از دست داده‌اند، هدایت می‌کند… . [۱] اما آنچه بیشتر در روایات آمده، همان معنای نخست است.
←← حدیثی از امام باقر
امام باقر (علیه‌السلام) در این‌باره فرمود: [۲] «فإنّما سمّی المهدیّ لأنّه یهدی لأمر خفیّ یستخرج التّوراه و سائر کتب اللّه من غار بأنطاکیّه»؛ «به درستی که مهدی نامیده شد به سبب این‌که به امر مخفی هدایت می‌شود. او تورات و سایر کتاب‌های الهی را از غاری در انطاکیه بیرون خواهد آورد». [۳]
←← حدیثی دیگر
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) نیز هنگامی که پرسیدند: «چرا مهدی، مهدی نامیده شده است؟» فرمود: «لانّه یهدی الی کلّ امر خفی»؛ «به دلیل این‌که به تمام امور پنهان هدایت می‌شود». [۴] [۵]
←← روایتی از شیخ صدوق
«منّا اثنا عشر مهدیّا أوّلهم أمیر المؤمنین علیّ بن أبی‌طالب و آخرهم التّاسع من ولدی». لقب مهدی به آخرین امام اختصاص ندارد و بقیۀ امامان (علیهم‌السلام) نیز مهدی هستند: [۶] ولی فقط از آخرین پیشوا به مهدی یاد شده است. [۷] [۸] [۹] [۱۰] [۱۱] [۱۲]
مشخصات دیگر امام زمان
او دوازدهمین و آخرین جانشین رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از سلسله امامان معصوم علیهم‌السلام و فرزند امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌باشد که بعد از شهادت پدر بزرگوارشان، به دلایلی دارای دو غیبت صغری و غیبت کبری می‌باشد.
غیبت صغرای ایشان ۶۹ سال طول کشید و در این مدت به واسطه نواب اربعه با مردم در ارتباط بودند.
غیبت کبری از سال ۳۲۹ قمری شروع شده و تا امروز ادامه دارد و آن حضرت تا روزی که از سوی خداوند متعال اذن ظهور کسب نمایند، با شیوه‌های خاص و از پس پرده غیب به رتق و فتق امور مردم و دست‌گیری از نیازمندان می‌پردازند.
در روایات معتبر شیعه برای ظهور آن وجود پر برکت در آخر الزمان، نشانه‌ها و علائم حتمی و غیر حتمی و شرائط خاص ذکر شده که هر کدام دارای حکمت مخصوص می باشند.
هم‌چنین در منابع معتبر شیعه و سنی –با اختلافاتی در شخصی و نوعی دانستن مهدی آخر الزمان- برای وقایع بعد از ظهور نیز مطالبی ذکر شده است.
فقهاء شیعه از تطبیق آن وجود مقدس با هر فردی به شدت منع کرده و دستور به تکذیب مدعیان دروغین مهدویت داده‌اند.
حکم زیارت امام زمان
زیارت امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در هر زمان و هر جا به ویژه در سامرا و در سرداب مقدس و دعا برای تعجیل در ظهور آن حضرت مستحب است. [۱۳] [۱۴]
حکم دعا در انتظار فرج
انتظار فرج حضرت، [۱۵] دعا کردن و صدقه دادن برای سلامتی آن گرامی و نیز دعا برای چیره شدن آن امام همام بر کافران، ملحدان و منافقان [۱۶] استحباب دارد.
همچنین به جا آوردن اعمال عبادی مانند نماز و حج برای ایشان استحباب دارد.
حکم قیام هنگام شنیدن لقب قائم
برخاستن از جای خود هنگام بردن یا شنیدن نام‌های آن حضرت به ویژه لقب مبارک «قائم» و نهادن دست راست بر سر در این هنگام و خواندن دعای وارد، از مستحبات است. [۱۷]
رفتار و سیرت حضرت مهدی
چون سیرت حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‌تواند سرمشق و نمونه خوبی برای ما باشد، درباره هر یک از آن‌ها به اختصار توضیح می‌دهیم.
← سیرت دینی
حضرت مهدی در برابر جلال خداوند بسیار خاشع و فروتن است. هم چون عقاب، بال خویش فرو می‌گشاید، سر به زیر می‌اندازد و از اوج آسمان فرو می‌آید. بدین‌سان، خدا و عظمت خدا در وجودش متجلی بوده، و همه هستی او را در خود فرو برده است. [۱۸]
← سیرت خلقی
حضرت مهدی صاحب حشمت، سکینه و وقار است، جامه‌هایی درشتناک و خشن می‌پوشد، نان جو می‌خورد و علم و حلم او از همه مردمان بیشتر است، هم نام پیامبر صلوات‌الله‌علیه است و خَلق و خُلق محمدی دارد. در جهان با مشعل فروزان هدایت، سیر کرده و مانند صالحان زیست می‌کند. [۱۹] [۲۰] [۲۱]
← سیرت عملی
حضرت مهدی بخشنده است، به‌ گونه‌ای که بی‌دریغ، اموال به این و آن می‌دهد. با عمال و کارگزاران و مأموران دولت خویش بسیار سخت گیر و با ناتوانان و مستمندان، بسیار دل رحم و مهربان است. در رفتار، چنان است که گویی با دست خود، کره و عسل به دهان مسکینان می‌گذارد. [۲۲] با آمدنش کینه از دل‌ها می‌رود و همه جا را آسایش و امنیت فرا می‌گیرد. و «می‌نهد میزان عدل را در بین مردم، پس احدی به احدی ظلم نکند». [۲۳]
← سیرت انقلابی
حضرت مهدی حق هر حق‌داری را باز پس گرفته و به او می‌دهد، حتی اگر حق، زیر دندان انسان متجاوز و غاصب باشد از آن بیرون کشیده و به صاحب حق باز می‌گرداند. [۲۴] در راه اجرای حکم خدا و استقرار دین خدا، به سخن کسی گوش نداده و نکوهش احدی را نمی‌شنود. [۲۵]
← سیرت سیاسی
به‌هنگام حکومت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، حکومت جبّاران و مستکبران و نفوذ سیاسی منافقان و خائنان نابود شده، شهر مکه، قبله مسلمین و مرکز حرکت انقلابی حضرت مهدی می‌شود. نخستین افراد با قیام او در مکه گرد هم آمده، به‌اومی‌پیوندند. [۲۶]
← سیرت تربیتی
در آن روزگار، قدرت عقلی توده‌ها تمرکز یافته و مهدی به تأیید الهی، مردمان را به کمال می‌رساند و در همگان فرزانگی پدید می‌آورد. [۲۷] چون مهدی قیام کند زمینی نمی‌ماند، مگر این که در آن‌جا گلبانگ محمدیِ: أشْهَدُ أنْ لاإلهَ‌إلّااللّه وَ أشهدُ أنَّ محمداً رسولُ الله، بلند می‌شود. [۲۸]
← سیرت اجتماعی
عدالت مهدی چنان است که در حکومت او بر هیچ کس و هیچ چیز، هیچ‌گونه ستمی روا داشته نمی‌شود. نخستین نشانه عدل او سخنان سخنگویان حکومت اوست که در مکه فریاد می‌زنند: «هر کس نماز فریضه خویش را در کنار حجر الاسود و محل طواف خوانده است و اکنون می‌خواهد نماز نافله بخواند، به کناری رود، تا حق کسی پایمال نگردد و هر کس می‌خواهد نماز فریضه بخواند بیاید و بخواند.» [۲۹] هیچ جای زمین باقی نمی‌ماند، مگر آن‌که از برکت عدل و احسان او فیض می‌برد و زنده می‌شود، حتی جانوران و گیاهان نیز از این برکت و عدالت بهره‌مند می‌شوند. و «عدالت او درون خانه‌ها خواهد رفت مانند این که سرما و گرما داخل آن می‌شود.» [۳۰]
← سیرت مالی
همه اموال جهان در نزد مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف گرد می‌آید، آن چه در دل زمین است و آن چه بر روی زمین است. آن‌گاه مهدی به مردم می‌گوید: «بیایید! و این اموال را بگیرید! این‌ها همان چیزهایی است که برای به دست آوردن آن‌ها، قطع رَحِم کردید و خویشان خود را رنجاندید، خون‌های به ناحق ریختید و مرتکب گناهان شدید. بیایید و بگیرید!
سپس دست عطا می‌گشاید، چنان‌که تا آن روز، کسی آن‌چنان بخششی در اموال نکرده باشد». [۳۱]
← سیرت اصلاحی
حضرت مهدی فریادرسی است که از جانب خداوند آمده تا به فریاد مردم برسد. در روزگار او، همگان در رفاه و آسایش به نعمتی بی‌مانند دست می‌یابند، حتی چهارپایان نیز فراوان شده و با دیگر جانوران با خوشی و آسودگی زندگی می‌کنند، گیاهان بسیار می‌رویند و آب نهرها فراوان شده و گنج‌ها، دفینه‌ها و دیگر معادن زمین استخراج می‌شود.
آتش فتنه‌ها و آشوب‌ها خاموش شده و جنگ و شبیخون و غارتگری از میان می‌رود. در جهان ویرانه‌ای باقی نمی‌ماند، مگر آن که مهدی آن‌جا را آباد می‌سازد. [۳۲] [۳۳] [۳۴] [۳۵] [۳۶] [۳۷]
← سیرت قضایی
در حکومت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف احکام و قضاوت‌ها کاملاً عادلانه بوده و سرسوزنی ظلم و بیداد به کسی نشده و هیچ رنج و محنتی بر دلی نمی‌نشیند. حضرت مهدی بر طبق احکام خالص دینی (بدون توجه به آرا و افکار دیگران) حکم و حکومت می‌کند، میزان عدل را در میان مردم می‌نهد و بدین‌گونه، هیچ کس نمی‌تواند به دیگری ستم کند. [۳۸]
شیخ مفید می‌گوید: چون قائم آل محمد قیام کند، مانند حضرت داود علیه‌السلام بر حسب باطن، بی‌هیچ نیازی به شاهد، حکم و قضاوت می‌کند، خداوند حکم را به او الهام کرده و او بر طبق الهام الهی حکم می‌راند. حضرت مهدی نقشه‌های پنهان هر گروه را می‌داند و به آن‌ها می‌گوید: مهدی دوست و دشمن خود را با نگاه می‌شناسد. [۳۹] [۴۰] [۴۱]
خصوصیات یاران حضرت قائم
در روایات، ویژگی‌های زیادی برای یاران آن حضرت شمرده شده که برخی مربوط به ویژگی‌ها و صفات ظاهری و جسمانی است و برخی دیگر مربوط به خصایل اخلاقی و روحی.
← خصایص روحی
۱) شاید بتوان گفت: که مهم‌ترین ویژگی یاران امام علیه‌السلام این است که آن‌ها مصداق کامل «اولیاء الله» (دوستان خدا) هستند. در قرآن کریم می‌فرماید:
«ألا إنَّ اَوْلیاءَ اللّهِ لا خَوْفٌ عَلَیهم وَ لا هُمْ یحزنون)؛ [۴۲] آگاه باشید که بر دوستان خدا بیمی نیست و غمگین نمی‌شوند.» این که کسی از هیچ چیز ترسی به دل راه ندهد و اندوهگین نشود تنها زمانی امکان‌پذیر است که جز خدا نبیند و جز به او نیندیشد. این اوج کمال آدمی و بالاترین مرتبه‌ای است که یک انسان می‌تواند بدان دست یابد.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «خوشا به حال شیعیان قائم که در زمان غیبتش منتظر ظهور او و فرمان‌بردارش هستند، آنان اولیای خدا هستند، همان‌ها که نه ترس آن‌ها را فرا می‌گیرد و نه اندوهگین می‌شوند.» [۴۳]
۲) یاران قائم هم‌چنان‌که در بالاترین درجه تقوا و پرهیزکاری قرار دارند، از نظر کمال علمی نیز در بالاترین درجه قرار گرفته و از جام حکمت الهی و معرفت دینی، چنان‌که باید، سیراب شده‌اند. حضرت علی علیه‌السلام در این باره می‌فرماید: «…پس گروهی در آن فتنه‌ها صیقلی می‌شوند، مانند صیقل دادن آهنگر شمشیر را، دیده‌های آن‌ها به نور قرآن جلا داده و تفسیر در گوش‌هایشان جا گرفته‌شود. در شب، جام حکمت را به آن‌ها بنوشانند بعد از این که در بامداد هم نوشیده باشند. » [۴۴]
خلاصه این‌که یاران قائم در چنان مرتبه‌ای از زهد و تقوا و علم و معرفت قرار دارند که همه کائنات در برابر آن‌ها سرِ تسلیم فرود می‌آورند و زمین و آسمان به وجود آن‌ها افتخار می‌کند. امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «گویی که یاران قائم را می‌بینم که شرق و غرب (جهان را) در نوردیده‌اند. همه ‌چیز در برابر آن‌ها سرِ تسلیم فرود می‌آورد حتی درندگان زمین و آسمان به دنبال خشنود ساختن آن‌ها هستند. قطعه‌ای از زمین به قطعه دیگر مباهات کرده و می‌گوید: امروز مردی از یاران قائم از من گذر کرده است.» [۴۵]
← ویژگی‌های جسمانی
یاران مهدی علیه‌السلام از نظر صفات جسمی و نیروی بدنی سر‌آمد روزگار بوده و کسی را یارای مقابله با آن‌ها نیست. امام صادق علیه‌السلام در وصف توان بدنی یاران قائم می‌فرماید: «لوط علیه‌السلام که می‌فرمود: «ای کاش در برابر شما قدرتی می‌داشتم یا می‌توانستم به تکیه‌گاهی استوار پناه ببرم.» [۴۶] «در آرزوی نیرو و توان قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف و به یاد قدرت و استواری یاران او بود، زیرا به هر کدام از آن‌ها قدرت چهل مرد داده شده و قلب آن‌ها محکم‌تر از پاره‌های آهن است. اگر به کوه‌هایی از آهن برخورد کنند آن‌ها را از جا بر می‌کنند و شمشیرهای آنان از حرکت باز نمی‌ایستد، مگر زمانی که خداوند (عزوجل)، خشنود شود.» [۴۷]
← تعداد یاران حضرت قائم
قول مشهور این است که تعداد یاران امام عصر ۳۱۳ نفر هستند که در روایت‌های متعددی به آن اشاره شده است. در روایتی «مفضل بن عمر» از امام صادق علیه‌السلام چنین نقل کرده است: «مثل این است که قائم علیه‌السلام را بر منبر مسجد کوفه می‌بینیم، در حالی که ۳۱۳ مرد، به عدد اهل بدر گرد او را گرفته‌اند. آن‌ها مردان جنگاور و حاکمان خدا در زمین او و بر خلق اویند.» [۴۸]
با توجه به روایت دیگر به این نتیجه می‌رسیم که یاران آن حضرت منحصر به تعداد یاد شده نبوده و این تعداد کسانی هستند که از آغاز حرکت حضرت مهدی ایشان را همراهی می‌کنند، اما به تدریج بر این تعداد افزوده می‌شود. البته ناگفته نماند که این ۳۱۳ نفر به دلیل خصایل برجسته‌ای که دارند نقش فرماندهی و رهبری را در لشکر آن حضرت به عهده دارند. [۴۹]
در روایتی ابوبصیر از امام صادق علیه‌السلام چنین نقل کرده است: «قائم از مکه خارج نمی‌شود، مگر زمانی که تعداد کسانی که به گرد او جمع‌ آمده‌اند، تکمیل شود. پرسیدم: این تعداد چند نفر است؟ آن حضرت فرمود: دو هزار نفر، جبرئیل در سمت راست او و میکائیل در سمت چب او حرکت می‌کند و … .» [۵۰]
خصوصیت جامعه موعود
حکومت جهانی موعود را از دو منظر می‌توان مطالعه کرد:
۱) به عنوان آرمانی دور دست که باید در انتظار تحقق آن باشیم، که در آن صورت، هیچ تأثیری در واقعیت‌های موجود جامعه ندارد.
۲) به عنوان الگویی واقعی برای سامان‌بخشی به وضع موجود و هدف معینی که توان جهت بخشی به حرکت‌های اجتماعی ما را دارد، اگر چه تحقق کامل آن در زمان حضرت بقیهالله صورت می‌گیرد.
البته ما نباید همه مشخصه‌های بیان شده در مورد حکومت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را فقط ترسیم کننده وضعیت آینده جهان بدانیم، بلکه باید این فرهنگ را در تمام عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، جامعه خود پیاده کنیم و این نوعی الگوپذیری از قیام عدالت‌گستر است. برای دست یابی به این مهم به برخی ویژگی‌هایی که در روایات برای حکومت جهانی امام غایب شمرده شده است، اشاره می‌کنیم.
← ساده زیستی کارگزاران حکومت
عنایت به بعضی از روایات، تصویر بسیار روشنی از شیوه زندگی حکمران سراسر عالم به ما می‌دهد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «به چه ملاک درباره خروج قائم تعجیل می‌طلبید؟ به خدا سوگند، او جامه درشت می‌پوشد و خوراک خشک و ناگوار می‌خورد.» [۵۱]
اصولاً پذیرفتن مسئولیت حکومت مردم تعهد مضاعفی را بر عهده پذیرنده این مسئولیت می‌آورد و او را ناچار می‌سازد که زندگانی خویش را باضعیف‌ترین طبقات اجتماع هماهنگ سازد تا درد آن‌ها را با تمام وجود احساس کرده و همت خویش را صرف بهبود آلام آن‌ها کند. روایت زیر، رسالت سنگین پیشوایان و کارگزاران جامعه عدل اسلامی را به خوبی بیان‌می‌کند:
«روزی یکی از یاران امیرالمؤمنین علیه‌السلام عرض کرد: ای امیر مؤمنان! چرا باید تو در این پوشاک زبر تن آزار باشی و خوراک ساده میل کنی؟ فرمود:
خدا بر پیشوایان دادگر واجب فرموده خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا مستمندی، تنگدست را به هیجان نیاورد و به طغیان وا ندارد.» [۵۲]
← قاطعیت با کارگزاران و ملاطفت با زیردستان
یکی از ویژگی‌های مهم دولت جهانی امام مهدی سخت گیری و قاطعیت درباره کارگزاران، مجریان امور و برخورد شدید با متخلفان است. در روایت زیر درباره قاطعیت و سازش ناپذیری حضرت ولی عصر در مقابل کارگزاران و ملاطفت و مهربانی آن حضرت با بیچارگان و مستمندان چنین آمده است: « امام مهدی علیه السلام بخشنده است، او درباره عمال، کارگزاران و مأموران دولت‌خویش بسیار سختگیر است و با ناتوانان و مستمندان بسیار دل رحم و مهربان. »
← تأمین رفاه اقتصادی مردم
در زمان حکومت امام مهدی، رفاه اقتصادی و آسایش معیشتی بر تمام بخش‌ها و زوایای زندگی بشر پرتو می‌افکنده و انسان‌ها آسوده خاطر از مشکلات روزمره می‌توانند به سازندگی معنوی خود بپردازند. امام علی علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرماید: «بدانید اگر شما از طلوع‌کننده شرق امام مهدی پیروی کنید، شما را به آیین پیامبر در آورد … تا از رنج طلب و ظلم (در راه دست یابی به امور زندگی) آسوده شوید و بار سنگین (زندگی) را از شانه‌هایتان بر زمین نهید. » [۵۳]
← گسترش عدالت و مساوات
عدالت مهدی آن‌چنان فراگیر و گسترده است که حتی به درون خانه‌ها نیز نفوذ کرده و روابط خصوصی افراد خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد، کاری که از عهده هیچ نظام حقوقی برنمی‌آید. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «به [۳۱] سوگند مهدی عدالتش را تا آخرین زوایای خانه‌های مردم وارد می‌کند، هم‌چنان‌که سرما و گرما وارد خانه ما می‌شود.» [۵۴]
در روایت دیگر از امام باقر علیه‌السلام درباره شمول عدالت صاحب الزمان آمده است: «امام قائم (اموال را) برابر تقسیم می‌کند و میان مردم نیکوکار و بدکار به عدالت رفتار می‌نماید.»
امام علی علیه السلام• امام حسن علیه السلام• امام حسین علیه السلام• امام سجاد علیه السلام•امام محمد باقر علیه السلام•امام صادق علیه السلام•امام کاظم علیه السلام• امام رضا علیه السلام• امام جواد علیه‌السلام• امام هادی علیه السلام •امام حسن عسکری علیه السلام
پانویس
۱. ↑ العکبری بغدادی، ابی‌عبدالله محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید)، الارشاد، ج۲، ص۳۸۳، ح۲.
۲. ↑ ابن بابویه، ابی‌جعفر محمد بن علی (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۶۱، ح۳.
۳. ↑ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۲۳۷، ح۲۶.
۴. ↑ طوسی، ابی‌جعفر محمد بن الحسن (شیخ طوسی)، کتاب الغیبه، ص‌۴۷۱.
۵. ↑ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۲۳۷، ح۲۶.
۶. ↑ ابن بابویه، ابی‌جعفر محمد بن علی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج۲، ص۶۹، ح۳۶.
۷. ↑ الصنعانی، المصنف، ج۱۱، ح۲۰۷۷۳.
۸. ↑ سنن ابن‌ماجه، ج‌۲، ص‌۳۰، ح‌۴۰۸۵.
۹. ↑ سنن ابن‌ماجه، ج‌۲، ص‌۳۰، ح۴۰۸۶.
۱۰. ↑ سنن ابن‌ماجه، ج‌۲، ص‌۳۰، ح۴۰۸۷.
۱۱. ↑ سنن ابن‌ماجه، ج‌۲، ص‌۳۰، ح۴۰۸۸.
۱۲. ↑ سنن ابو داود، ج۴، ص۱۰۷، ح۲۴۸۵.
۱۳. ↑ عاملی، شهید اول، محمد بن مکی‌، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، ۲، ص۱۶.
۱۴. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۰۰.
۱۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۲۲.
۱۶. ↑ سیوطی، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۱۰.
۱۷. ↑ سیوطی، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۱۱ ـ ۸۱۳.
۱۸. ↑ المهدی الموعود، ج۱، ص۲۸۰.
۱۹. ↑ المهدی الموعود، ج۱، ص۲۸۱ – ۲۸۲.
۲۰. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۳۰۰.
۲۱. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۶۶.
۲۲. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۷۶- ۲۷۷.
۲۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۲.
۲۴. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۷۹.
۲۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۵۴.
۲۶. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۵۲.
۲۷. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، کتاب العقل، ص۲۵، ح۲۱.
۲۸. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۴۰.
۲۹. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۴، ص۴۲۷.
۳۰. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۲.
۳۱. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۲۹.
۳۲. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۶۴.
۳۳. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۷۵.
۳۴. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۷۷.
۳۵. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۸۷- ۲۸۸.
۳۶. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۳۱۱.
۳۷. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۲، ص۱۱.
۳۸. ↑ عکسری، نجم‌الدین جعفر بن محمد، المهدی الموعود، ج۱، ص۲۸۰ – ۲۸۴.
۳۹. ↑ العکبری بغدادی، ابی‌عبدالله محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید)، الارشاد، ج۲، ص۳۳۱.
۴۰. ↑ العکبری بغدادی، ابی‌عبدالله محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید)، الارشاد، ج۲، ص۳۸۴.
۴۱. ↑ العکبری بغدادی، ابی‌عبدالله محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید)، الارشاد، ج۲، ص۳۸۶.
۴۲. ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۶۲.
۴۳. ↑ ابن بابویه، ابی‌جعفر محمد بن علی (شیخ صدوق)، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۳۵۷.
۴۴. ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، خطبه۱۵۰، ج۹، ص۱۲۶.
۴۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۷.
۴۶. ↑ هود/سوره۱۱، آیه۸۰.
۴۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۷.
۴۸. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۲۶،ح۴۲.
۴۹. ↑ خلیل منتظر قائم، موعود، ش۹، ص۳۴.
۵۰. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۷ – ۳۶۸،ح۱۵۲.
۵۱. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۵۴.
۵۲. ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۳۲.
۵۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۱۱.
۵۴. ↑ مجلسی، محمد بن یعقوب، بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۲.
۵۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۱، ص۲۹.
منبع
فرهنگ‌نامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۴۳۰، برگرفته از مقاله «مهدی».
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۶۸۳.
سایت دانش‌نامه موضوعی قرآن.
ویکی فقه