لَیلَهُ المَبیت، شبی که امام علی(ع) برای حفظ جان پیامبر(ص) در بستر ایشان خوابید. مشرکان قصد داشتند در این شب دسته‌جمعی به خانه پیامبر حمله کنند و او را به قتل برسانند. به درخواست پیامبر(ص)، امام علی(ع) در بستر ایشان خوابید و در نتیجه مشرکان متوجه عدم حضور پیامبر نشدند و رسول خدا(ص) توانست در آن شب به سمت یثرب هجرت کند. بسیاری از مفسران، شأن نزول آیۀ ۲۰۷ سوره بقره را این فداکاری امام علی در لیله المبیت دانسته‌اند. تاریخ این واقعه، شب اول ماه ربیع الاول سال سیزدهم یا چهاردهم بعثت ذکر شده است.
نقشه قتل پیامبر (ص)
با بالا گرفتن دعوت پیامبر(ص) به اسلام، کفار قریش پس از مرگ ابوطالب به آزار و اذیت مسلمانان دامن زده و آنان را به دست کشیدن از اسلام مجبور می‌کردند. پیامبر که جان مسلمانان را در خطر دید، پس از پیمانی که با اهل یثرب بست، دستور داد تا مسلمانان به آن دیار هجرت کنند. آنان در چند مرحله به صورت دسته‌های کوچک و پنهانی و دور از چشم قریش رهسپار یثرب شدند.[۱] کفار قریش در آخرین چاره‌اندیشی علیه دعوت پیامبر(ص)، تصمیم به قتل وی گرفتند.
جمعی از قریش در دار الندوه جمع شدند تا درباره نوع برخورد با پیامبر(ص) تصمیم بگیرند. در نهایت طبق خواسته ابوجهل، تصمیم گرفته شد از هر قبیله جوانی دلیر انتخاب شود و شبانه بر پیامبر (ص) حمله کنند و دسته‌جمعی او را در خانه‌اش بکشند؛ زیرا در این صورت، خون او در میان همه قبایل پراکنده می‌شد و بنی‌هاشم که خاندان و خونخواهان پیامبر بودند، نمی‌توانستند با همه طوایف قریش بجنگند و ناچار مجبور می‌شدند به گرفتن دیه رضایت دهند.[۲] ابن‌اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ گفته است، شیطان به شکل پیرمردی در این جلسه حاضر شد و مشرکان را راهنمایی کرد.[۳]
نزول آیه و آگاهی پیامبر(ص)
به دنبال تصمیم قریش بر قتل پیامبر (ص)، جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل شد و او را از نقشه مشرکان آگاه ساخت و دستور خداوند برای هجرت را ابلاغ کرد. در آیه ۳۰ سوره انفال آمده است:
و [یاد کن‌] هنگامى را که کافران درباره تو نیرنگ مى‌کردند تا تو را به بند کشند یا بکشند یا [از مکه‌] بیرون کنند، و نیرنگ مى‌زدند، و خدا تدبیر مى‌کرد، و خدا بهترین تدبیرکنندگان است.
بنابراین پیامبر (ص) تصمیم گرفت قبل از آمدن مشرکان، خانه خود را به طرف یثرب ترک کند.[۴]
ماجرای لیله المبیت
در شب اول ماه ربیع الاول پیامبر (ص) برای آنکه مشرکان از هجرت او آگاه نشوند، به علی(ع) فرمود: «مشرکان می‌خواهند امشب مرا به قتل برسانند، آیا تو در بستر من می‌خوابی تا من به غار ثور بروم؟» امام علی(ع) گفت: «در این صورت شما سالم می‌مانید؟» پیامبر (ص) فرمود: «آری.» علی (ع) تبسمی کرد و سجدۀ شکر به جای آورد، وقتی که سر از سجده برداشت عرض کرد: «آنچه را که مأمور شده‌ای انجام ده که چشم، گوش و قلبم فدای تو باد…»[۵] سپس پیامبر (ص)، علی (ع) را در آغوش گرفت و هر دو گریه کردند و از هم جدا شدند.[۶]
وقتی علی(ع) در بستر پیامبر (ص) خوابیده بود، جبرئیل در بالای سر او و میکائیل پایین پای او آمدند و جبرئیل گفت: «خوشا به حال کسانی چون تو‌ ای فرزند ابو طالب! که خدا در برابر فرشتگان به تو مباهات می‌کند.»[۷]
مشرکان از ابتدای شب، خانه پیامبر (ص) را محاصره کردند و قرار بود حمله در نیمه شب صورت گیرد، اما ابولهب گفت: در این وقت، زنان و فرزندان در داخل خانه هستند و بعدها عرب درباره ما می‌گویند حرمت فرزندان عموی خویش را شکستند.[۸]
علی (ع) درهای خانه را بست و پرده‌ها را کشید، آنان با سنگ به علی (ع) که در بستر خوابیده بود زدند تا مطمئن شوند کسی در بستر خوابیده است و شک نداشتند که وی رسول خداست.[۹] صبح که با شمشیرهای برهنه به خانه هجوم بردند، وقتی علی (ع) را در بستر رسول خدا (ص) مشاهده کردند، گفتند: محمد کجاست؟ علی (ع) فرمود: «مگر او را به من سپرده بودید که از من می‌خواهید؟ کاری کردید که او ناچار شد خانه را ترک کند.»
در این هنگام به سوی علی (ع) یورش بردند و او را آزردند و سپس از خانه بیرون کشیده، کتک زدند. ساعتی هم در مسجدالحرام زندانی کرده، سپس آزادش کردند.[۱۰] آنها در جهت مدینه به تعقیب پیامبر (ص) پرداختند در حالی‌که غار ثور در سمت دیگر قرار داشت.[۱۱]
در نقل دیگری آمده است که علی(ع) وقتی آنان را مشاهده کرد که شمشیرهایشان را کشیده‌اند و به سوی وی می‌آیند، با ترفندی شمشیر خالد بن ولید را که در پیشاپیش همه بود، گرفت و آنان را از خود دور کرد. آنها گفتند: ما با تو کاری نداریم، ولی بگو که محمد (ص) کجاست؟ فرمود: من اطلاعی از وی ندارم. پس قریشیان به جست و جوی رسول الله صلّی اللّه علیه و آله پرداختند.[۱۲]
نزول آیه در شأن علی(ع)
علمای شیعه[۱۳] و گروهی از علمای اهل سنت[۱۴] معتقدند آیه اشتراء (آیه ۲۰۷ سوره بقره) در شأن علی(ع) در ماجرای لیله المبیت نازل شده است.
وَ مِنَ النَّاسِ مَن یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ
و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد، و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است.
سوره بقره، آیه ۲۰۷.
پانویس
ابن هشام، السیره النبویه، قاهره، ج۱، ص۴۸۰.
طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۱۴۵.
ابن اثیر، الکامل، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۶۹۴.
حلبی، السیره الحلبیه،‌ دار المعرفه، ج۲، ص۳۲.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۶۰.
طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۶۶.
طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۶۹.
حلبی، السیره الحلبیه،‌ دار المعرفه، ج۲، ص۳۲.
طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۶۶-۴۶۷.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۹۲.
مفید، الارشاد، مؤسسه اعلمی، ص۳۰.
طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۶۷.
طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۳م، ج۲، ص۹۹-۱۰۰.
حاکم نیشابوری،المستدرک علی الصحیحین، دار الکتب العلمیه، ج۳، ص۵؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، مکتبه علمیه الاسلامیه، ج۱، ص۱۰۱؛ زرکشی، البرهان، ۱۹۵۷م، ج۱، ص۲۰۶.
منابع
قرآن کریم.
ابن اثیر، علی بن أبی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتب العربی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
ابن هشام، السیره النبویه، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه محمدعلی صبیح، بی‌تا.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبد القادر عطا،‌ بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
حلبی، علی بن ابراهیم، السیره الحلبیه،‌ بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابراهیم،‌ بیروت، دار احیاءالکتب العربیه، چاپ اول، ۱۹۵۷م.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۹۷۳م.
طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه للطباعه، ۱۴۱۴ق.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه علمیه الاسلامیه، بی‌تا.
ویکی شیعه