حدیث تشبیه یا حدیث اَشباه حدیثی از پیامبر اسلام(ص) که در آن امام علی(ع) در برخی فضائل به پیامبران(ع) تشبیه شده است. بر اساس این حدیث، فضائلی همچون علم آدم(ع)، تقوا و صلح‌جویی نوح(ع)، حلم ابراهیم(ع)، هیبت و زیرکی موسی(ع)، زهد داوود(ع) و عبادت عیسی(ع) برای امام علی(ع) ذکر شده است. این حدیث با عبارات گوناگون در منابع شیعه و اهل سنت از صحابه پیامبر(ص) همچون عبدالله بن عباس، عبدالله بن مسعود، ابوالحمراء و انس بن مالک نقل شده است.
از دیدگاه علمای شیعه، حدیث تشبیه به برابری امام علی(ع) با پیامبران(ع) در صفات مذکور و افضلیت او دلالت دارد. از این رو آن را دلیلی بر امامت و خلافت امام علی(ع) دانسته‌اند. گروهی نیز آن را دلیلی بر برتری امام علی بر پیامبران(ع) -به جز پیامبر اسلام(ص)- شمرده‌اند.
این حدیث از نظر علمای شیعه، معتبر است؛ اما عده‌ای از اهل سنت آن را نپذیرفته‌اند.
متن و معرفی
|
عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِی عِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِی سِلْمِهِ وَ إِلَى إِبْرَاهِیمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَى مُوسَى فِی فِطَانَتِهِ وَ إِلَی دَاوُدَ فِی زُهْدِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَی هَذَا قَالَ فَنَظَرْنَا فَإِذَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ قَدْ أَقْبَلَ
|
|
از عبدالله بن عباس نقل شده نزد پیامبر(ص) نشسته بودیم که فرمود: هرکه می‌خواهد به آدم در علمش، به نوح در صلح‌جویی‌اش، به ابراهیم در بردباری‌اش، به موسی در زیرکی‌اش و به داوود در زهدش بنگرد، به این شخص که می‌آید، بنگرد. ابن عباس گوید همه خیره شدیم، ناگاه علی بن ابی‌طالب(ع) پیش آمد.[۱]
|
حدیث تشبیه حدیثی از پیامبر اسلام(ص) که در آن مناقب و فضایل امام علی(ع) همچون مناقب و فضایل پیامبران(ع) دانسته شده است.[۲] این حدیث در منابع شیعه[۳] و سنی[۴] نقل شده است.
عبارت حدیث به حسب پیامبرانی که امام علی(ع) به آنها تشبیه شده، مختلف است. در برخی منابع، امام علی(ع) به پیامبران اولوالعزم و نوح(ع) تشبیه شده است.[۵] در کمال الدین اثر شیخ صدوق، در کنار این پیامبران، نام حضرت داوود(ع) نیز آمده است.[۶] در برخی نقل‌ها، امام علی(ع) به آدم(ع)، ابراهیم(ع)، موسی(ع)، یحیی(ع)، عیسی(ع)، شیث(ع) و ادریس(ع) تشبیه شده است.[۷] در بعضی منابع اهل سنت مشابهت علی(ع) با آدم، نوح، ابراهیم، یحیی و موسی(ع) ذکر شده است.[۸] در مناقب ابن مغازلی، فقط تشبیه به آدم و نوح بیان شده است.[۹] در برخی نقل‌ها، علی(ع) به هیبت اسرافیل، عظمت جبرئیل و رتبه میکائیل نیز تشبیه شده است.[۱۰]
قاضی نورالله شوشتری[۱۱] و میرحامد حسین[۱۲] طُرُق (راویان) و عبارات مختلف حدیث تشبیه را جمع‌آوری کرده‌اند.
به این حدیث، حدیث اَشباه نیز گفته شده است.[۱۳]
وجوه و موارد تشبیه علی(ع) به پیامبران(ع)
گفته شده براساس حدیث تشبیه، علی(ع) متخلق به اخلاق انبیاء و متصف به صفات اصفیاء بوده است.[۱۴]
محمد بن یوسف گنجی شافعی، از عالمان شافعی‌مذهب قرن هفتم قمری، در توضیح وجوه شباهت گفته است وجه شباهت علی(ع) به علم آدم(ع) به این خاطر بود که طبق آیه ۳۱ بقره، خداوند ویژگی‌های هر چیزی را به آدم(ع) تعلیم داد. علی(ع) نیز عالم به همه چیز(هر حادثه و واقعه‌‌ای) بود.[۱۵] وجه تشبیه علی(ع) به نوح(ع) در حکمت یا حکم،[یادداشت ۱] این است که امام علی(ع) همچون نوح(ع)[۱۶] با کافران سرسخت و سخت‌گیر و با مؤمنان مهربان بود.[۱۷] از آنجا که حضرت ابراهیم(ع) در قرآن به حلم توصیف شده است،[۱۸] علی(ع) در بردباری به او تشبیه شده است.[۱۹]
به گفته محمد بن طلحه شافعی، از علمای شافعی مذهب قرن ششم و هفتم قمری، پیامبر(ص) در این حدیث برای علی(ع)، علمی شبیه علم آدم(ع)، تقوایی بسان تقوای نوح(ع)، بردباری چون حلم ابراهیم(ع)، هیبتی همانند هیبت موسی(ع) و عبادتی همچون عبادت عیسی(ع) ثابت کرده است.[۲۰] از نظر او تشبیه علی(ع) به پیامبران(ع) در صفات مذکور، بر وجود بالاترین درجه از آن صفات در علی(ع) دلالت دارد.[۲۱]
احمد بن محمد عاصمی، از عالمان اهل سنت در قرن چهارم و پنجم قمری، در کتاب «زین الفتی» پس از نقل حدیث تشبیه، شباهت‌های مختلف امام علی(ع) به آدم، نوح، ابراهیم، یوسف، موسی، داوود، سلیمان، ایوب، یحیی، عیسی(علیهم السلام) و پیامبر اسلام(ص) را ذکر و شرح داده است.[۲۲] [یادداشت ۲]
علامه مجلسی نیز در کتاب بحارالانوار، احادیث و وجوه اشتراک و مساوات علی(ع) با فضائل انبیاء را تحت بابی با همین عنوان نقل و بیان کرده است.[۲۳]
دلالت حدیث بر برتری امام علی(ع)
گروهی از علمای شیعه، حدیث تشبیه را دلیلی بر برتری امام علی(ع) نسبت به سایر مردم شمرده و از این رو آن را دلیل بر امامت و خلافت او دانسته‌اند.[۲۴]
برخی حدیث تشبیه را دلیلی بر برتری امام علی(ع) نسبت به پیامبران(ع) – غیر از پیامبر اسلام(ص)- شمرده‌اند؛ زیرا علی(ع) دارای ویژگی‌های خاص هر یک از پیامبران است و کسی که دارای همه فضائل باشد، افضل از کسی است که برخی از آنها را داراست.[۲۵]
میرحامد حسین، بر آن است حدیث تشبیه به برابری امام علی(ع) با پیامبران(ع) در ویژگی‌های یادشده دلالت دارد و بیست وجه برای اثبات برابری ذکر کرده است.[۲۶] از نظر او چنین برابری دلیلی بر افضلیت امام علی(ع) نسبت به پیامبران(ع) و سایر مردم است.[۲۷]
راویان و اعتبار
این حدیث از صحابی پیامبر(ص) همچون عبدالله بن عباس،[۲۸] عبدالله بن مسعود،[۲۹] ابوهریره[۳۰] ابوالحمراء(هلال بن حارث)،[۳۱] خادم پیامبر(ص)،[۳۲] و انس بن مالک[۳۳] نقل شده است.
اعتبار
علمای شیعه حدیث تشبیه را معتبر شمرده و بدان استناد کرده‌اند. سلطان الواعظین شیرازی صاحب کتاب شبهای پیشاور، حدیث تشبیه را مورد اجماع شیعه و اهل سنت دانسته است.[۳۴] صاحب کتاب عبقات الانوار، این حدیث را از ۴۰ نفر از محدثان اهل سنت نقل کرده و صحت آن را اثبات نموده است.[۳۵] به باور بعضی این حدیث از آنجا که از طرق متعدد نقل شده، معتبر است، هرچند سندهای آن ضعیف باشد.[۳۶]
عده‌ای از اهل سنت اعتبار حدیث را زیر سؤال برده‌اند. شمس الدین ذهبی، مورخ و محدث سلفى قرن هشتم قمری،[۳۷] ابن حجر عسقلانی، مورخ و محدث شافعی مذهب قرن هشتم و نهم قمری[۳۸] و ابن کثیر، از عالمان اهل سنت قرن هشتم قمری[۳۹] حدیث تشبیه را خبر منکر (از اقسام روایت ضعیف) شمرده‌اند. ابن جوزی، از عالمان اهل سنت قرن ششم قمری، حدیث تشبیه را جعلی دانسته است.[۴۰]
«خلاصه عبقات الانوار حدیث تشبیه»، میرحامد حسین.
ذهبی[۴۱] و ابن تیمیه[۴۲] پس از نقل بدون سند حدیث از بیهقی، آن را بی‌سند دانسته و گفته‌اند که این حدیث نزد حدیث‌شناسان جعلی و دروغ است. از این رو حدیث‌شناسان آن را نقل نکرده‌اند؛ اما موفق بن احمد خوارزمی، از علمای اهل سنت در قرن ششم قمری، در کتاب مناقب خود، این حدیث را به سند کامل از بیهقی نقل کرده است.[۴۳] افزون بر آن، این حدیث با اسناد کامل دیگری از اهل سنت نیز نقل شده است.[۴۴]
کتاب‌شناسی
حدیث تشبیه در آثار متعددی مورد بحث قرار گرفته است.[۴۵] میرحامد حسین جلد شانزدهم از کتاب عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار را به بررسی سندی و دلالی این حدیث اختصاص داده است. این جلد به صورت مستقل و با عنوان «خلاصه عبقات الانوار؛ حدیث تشبیه» با تلخیص و تصحیح سیدعلی حسینی میلانی و ترجمه مرتضی نادری توسط موسسه نبأ منتشر شده است.
پانویس
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۶؛ عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۴.
- پرش به بالا↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷و۴۹۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵؛ طبری آملی کبیر، المسترشد فی الامامه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۷؛ مفید، الامالی، ۱۴۱۳ق، ص۱۴؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۱۷؛ طبری آملی، بشاره المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۸۳.(عبارات این منابع یکدست نیست.)
- پرش به بالا↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶؛ ابن عساکر، ترجمه الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۸۰؛ ابن مغازلی، مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، ۱۴۲۴ق، ص۲۸۱؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۸۴و۳۱۲؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۰۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۴ق، ص۹۳و۹۴؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۱۷۰.
- پرش به بالا↑ طبری آملی کبیر، المسترشد فی الامامه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۷.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵.
- پرش به بالا↑ حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۴۹۷و۴۹۸.
- پرش به بالا↑ عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۵؛ ابن مردویه، مناقب علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۱۴۷؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۰۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۴ق، ص۹۳و۹۴.
- پرش به بالا↑ ابن مغازلی، مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، ۱۴۲۴ق، ص۲۸۱.
- پرش به بالا↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۹۶و۳۹۷، ج۱۵، ص۶۱۹، ج۲۲، ص۳۲۹.
- پرش به بالا↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۹۲-۴۰۵، ج۵، ص۴-۶، ج۱۵، ص۶۱۰-۶۲۲، ج۲۲، ص۲۹۶-۳۰۰ و ج۳۱، ص۳۱۷و۳۱۸.
- پرش به بالا↑ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۶، بخش اول، ص۱۵-۴۵۴.
- پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۴۸۶.
- پرش به بالا↑ گنجی شافعی، کفایه الطالب، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۲.
- پرش به بالا↑ گنجی شافعی، کفایه الطالب، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۲.
- پرش به بالا↑ سوره نوح، آیه ۲۶.
- پرش به بالا↑ گنجی شافعی، کفایه الطالب، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۲.
- پرش به بالا↑ سوره توبه، آیه ۱۱۴.
- پرش به بالا↑ گنجی شافعی، کفایه الطالب، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۲.
- پرش به بالا↑ نصیبی شافعی، مطالب السؤول، مؤسسه البلاغ، ص۹۸.
- پرش به بالا↑ نصیبی شافعی، مطالب السؤول، مؤسسه البلاغ، ص۹۸.
- پرش به بالا↑ نگاه کنید به: عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، فصل پنجم، ج۱، ص۱۲۴-۵۰۳ و ج۲، ص۵-۲۸۶.
- پرش به بالا↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۹، ص۳۵-۸۲.
- پرش به بالا↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: طبری، تحفه الابرار، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۰و ۲۶۳؛ فاضل مقداد، ارشاد الطالببین، ۱۴۰۵ق، ص۳۵۴؛ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۲۹.
- پرش به بالا↑ نگاه کنید به: طبری، تحفه الابرار، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۰و ۲۶۳؛ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۳۰؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۷۹؛ سلطان الواعظین، شبهای پیشاور، ۱۳۷۹ش، ص۴۷۸و۴۷۹.
- پرش به بالا↑ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۶، بخش دوم، ص۷۷-۱۱۸.
- پرش به بالا↑ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۶، بخش دوم، ص۱۵۴-۱۵۷.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۷؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۴ق، ص۹۴؛ گنجی شافعی، کفایه الطالب، ۱۴۰۴ق، ص۱۲۱و۱۲۲.
- پرش به بالا↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۱۷.
- پرش به بالا↑ طبری آملی کبیر، المسترشد فی الامامه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۷.
- پرش به بالا↑ عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶؛ ابن عساکر، ترجمه الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۸۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۰۰و۱۰۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۸۴و۳۱۲؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۴ق، ص۹۳.
- پرش به بالا↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۸۶؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۴.
- پرش به بالا↑ ابن مغازلی، مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، ۱۴۲۴ق، ص۲۸۱؛ طبری آملی، بشاره المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۸۳.
- پرش به بالا↑ سلطان الواعظین، شبهای پیشاور، ۱۳۷۹ش، ص۴۷۸.
- پرش به بالا↑ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۶، بخش اول، ص۱۵-۴۵۴.
- پرش به بالا↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۲۹.
- پرش به بالا↑ ذهبی، المنتقی من منهاج الاعتدال، ص۳۴۴.
- پرش به بالا↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۲۴.
- پرش به بالا↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۱۸ق، ج۱۱، ص۸۹.
- پرش به بالا↑ ابن جوزی، الموضوعات، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۳۷۰.
- پرش به بالا↑ ذهبی، المنتقی من منهاج الاعتدال، ص۳۴۴.
- پرش به بالا↑ ابن تیمیه، منهاج السنه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۵۱۰ و ۵۱۱.
- پرش به بالا↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۸۳و۸۴.
- پرش به بالا↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: عاصمی، العسل المصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶؛ طبری آملی کبیر، المسترشد فی الامامه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۷؛ ابن عساکر، ترجمه الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۸۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۰۳؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۱۷۰.
- پرش به بالا↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۹۲-۴۰۵، ج۵، ص۴-۶، ج۱۵، ص۶۱۰-۶۲۲، ج۲۲، ص۲۹۶-۳۰۰ و ج۳۱، ص۳۱۷و۳۱۸؛ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۱۶(تمام مباحث این جلد درباره حدیث تشبیه است)؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۴۸۶-۴۹۳.
- پرش به بالا↑ در روایتی که گنجی شافعی نقل کرده اینطور آمده است: من اراد منکم أن ینظر إلی آدم فی علمه و إلی نوح فی حکمته (أو فی حکمه) و إلى ابراهیم فی حلمه، فلینظر الى علی بن أبى‌طالب».(گنجی شافعی، کفایه الطالب، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۲)
- پرش به بالا↑ فهرست شباهت‌های امام علی(ع) به پیامبران اولوالعزم که عاصمی ذکر کرده از این قرار است:
- شباهت‌های علی(ع) با نوح(ع): فهم، دعوت، اجابت دعا، کشتی(نجات یافتن کسانی که سوار بر کشتی شدند و هلاکت بازماندگان،اشاره به حدیث سفینه)، برکت، سلام و تحیت، شاکر بودن و به هلاکت رساندن قوم.(عاصمی، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۲۹-۴۵۸)
- شباهت‌ها با ابراهیم(ع): وفا، محفوظ بودن از شرور، مناظره با پدر و اقوام، بت شکنی، بشارت به اولاد، اختلاف ذریه نیکوکار و ظالم، آزمایش نسبت به خود، مال و اولاد و نامگذاری به خلیل(ابراهیم(ع) خلیل الله و علی(ع) خلیل رسول الله(ص).(عاصمی، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۵۹-۴۸۳)
- شباهت‌ها با موسی(ع): صلابت و شدت، دفاع و دعوت، عصا و قوت، شرح صدر، برادری و نزدیکی(میان موسی و هارون و پیامبر و علی)، مودت و محبت، تحمل رنج و بلا و وراثت امارت.(عاصمی، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵-۲۵)
- شباهت‌ها با عیسی(ع): اذعان به ربوبیت و عبودیت خدا، علم به کتاب خدا در طفولیت، علم به خواندن و نوشتن، هلاکت دو گروه از گمراهان(یهود و نصاری نسبت به عیسی و خوارج و غلات نسبت به علی)، زهد در دنیا، بخشش و کرم، پیشگویی وقایع آینده و کفایت و برازندگی.(عاصمی، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۱۷-۱۶۶)
- شباهت‌ها با پیامبر اسلام(ص): عاصمی در این باره ۲۳ مورد شباهت ذکر کرده از جمله: خلقت، برادری، مدت عمر، عفو و گذشت، حب و بغض، عصمت از گناه، اطاعت، ولایت، تشبیه به درخت.(عاصمی، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۶۷-۲۸۶.)
منابع
- ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنه النبویه فی نقض کلام الشیعه القدریه، تحقیق محمد رشاد سالم، جامعه الإمام محمد بن سعود الإسلامیه، ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- ابن جوزی، جمال الدین عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، محمد عبدالمحسن، چاپ اول، جلد ۱و۲: ۱۳۸۶ق و جلد۳: ۱۳۸۸ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق-۱۹۷۱م.
- ابن عساکر، علی بن حسن، ترجمه الامام علی بن ابی‌طالب من تاریخ مدینه دمشق، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، مؤسسه محمودی، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، دار هجر، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- ابن مردویه، احمد بن موسی، مناقب علی بن ابی‌طالب و ما نزل من القرآن فی علی، تحقیق عبدالرزاق محمد حرزالدین، قم، دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق-۱۳۸۲ش.
- ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، تحقیق ابوعبدالرحمن ترکی بن عبدالله الوادعی، صنعا، دار الآثار، چاپ اول، ۱۴۲۴ق-۲۰۰۳م.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، قم، مرکز الغدیر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمد باقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجمع إحیاء الثقافه الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حسن بن علی(امام عسکری)، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری(ع)، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- حمویی جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسه محمودی، چاپ اول، ۱۳۹۸ق-۱۹۷۸م.
- خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، تحقیق شیخ مالک محمودی، قم، مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه، ۱۴۱۱ق.
- ذهبی، شمس الدین، المنتقی من منهاج الاعتدال فی نقض کلام اهل الرفض و الاعتزال، تحقیق محب الدین الخطیب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- سلطان الواعظین، سید محمد موسوی شیرازی، شبهای پیشاور در دفاع از حریم تشیع، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ سی و نهم، ۱۳۷۹ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- طبری آملی، عمادالدین محمد بن ابی‌القاسم، بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، نجف، المکتبه الحیدریه، چاپ دوم، ۱۳۸۳ق.
- طبری آملی کبیر، محمد بن جریر، المسترشد فی الامامه علی بن ابی‌طالب(ع)، تحقیق و تصحیح احمد محمودی، قم، کوشانپور، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- طبری، عمادالدین حسن بن علی، تحفه الابرار فی مناقب الأئمه الاطهار، تصحیح و تحقیق سید مهدی جهرمی، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- طبری، محب الدین، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره، مکتبه القدسی، ۱۳۵۴ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- عاصمی، احمد بن محمد، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی فی شرح سوره هل أتی، تحقیق محمد باقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافه الاسلامیه، ۱۴۱۸ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، ارشاد الطالببین فی نهج المسترشدین، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق.
- گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب(ع)، تحقیق محمد هادی امینی، تهران، دار احیاء تراث اهل البیت(ع)، چاپ سوم، ۱۳۶۲ش-۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مظفر، محمد حسین، دلائل الصدق، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- مفید، محمد بن محمد، الامالی، تحقیق و تصحیح حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- میرحامد حسین، عبقات الانوار فی اثبات امامه ائمه‌الاطهار، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
- نصیبی شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، تصحیح عبدالعزیز طباطبایی، بیروت، مؤسسه البلاغ، بی‌تا.
- ویکی شیعه
ثبت دیدگاه